Nhân kỷ niệm Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2: Bác sĩ, nhà văn, nhà thơ Ðỗ Hồng Ngọc - Người luôn khiến ta ngạc nhiên

KHPT-Phải nói thật, tôi thích bác sĩ, nhà văn, nhà thơ Đỗ Hồng Ngọc, còn một lẽ do anh là cháu ruột của một trí thức lạ lùng ở miền Nam: Nguiễn Ngu Í (1921 - 1979), tên thật Nguyễn Hữu Ngư, sinh tại Bình Thuận. Đi chênh vênh giữa cơn điên và sự tỉnh táo lạ thường, ông Í đã chủ trương cải tiến chữ Quốc ngữ và để lại những tác phẩm như Quê hương, Lịch sử Việt Nam, Giấc mộng lớn chưa thành, Suối bùn reo, Sống và viết với...

Vì lẽ đó, khi gặp Đỗ Hồng Ngọc, tôi đã đặt câu hỏi: “Thưa anh, được biết, nhà văn nổi tiếng Nguiễn Ngu Í là cậu của anh. Thuở mới vào nghề viết, anh có học hỏi được gì từ người cậu rất cá tính, rất lạ lùng, rất “quái kiệt giang hồ” của mình?”. Còn nhớ lúc ấy, anh mỉm cười: “Nhiều chứ! Tôi mồ côi cha sớm, lúc 12 tuổi sống trong chùa với bà cô ở Phan Thiết thì ông đến thăm, cho một đống sách báo rồi bắt tôi đi học! Ngay lúc đó, tôi đã thấy mình mê sách báo, muốn làm “nhà văn, nhà báo”... như ông rồi! Nhưng tôi lại giấu biệt ông khi những bài thơ đầu tiên của tôi được đăng báo, đến lúc ông biết, ông khen có “giọng điệu” và “ý tưởng” riêng. Sau này, ông coi tôi như một người bạn... văn, có bài nào mới ông bắt tôi nghe và cho ý kiến”.

Và thêm một điều nữa, Đỗ Hồng Ngọc nổi tiếng từ rất sớm.

Nhớ đến anh, lập tức những câu thơ thấm đẫm tính nhân văn, thấu hiểu lẽ vô thường trong cõi nhân sinh lại vọng về trí nhớ:

Khi anh cắt rún cho em

Anh đã xin lỗi chân thành rồi đó nhé

Vì từ nay em đã phải cô đơn

Em đã phải xa địa đàng lòng mẹ

Có thể tách lấy khổ thơ này. Nó đã trở thành bài tứ tuyệt có một tứ thơ chắc và gọn. Tứ tuyệt này, tựa như thông điệp mà nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết: “Tin buồn từ ngày mẹ cho mang nặng kiếp người”.

Trước đây, nhà văn hóa Nguyễn Hiến Lê nhận xét về anh: “Một bác sĩ mà lại là một thi sĩ thì luôn luôn làm cho người ta ngạc nhiên một cách thú vị”. Câu này, càng về sau lại càng thấy đúng.

Con đường vào đời của Đỗ Hồng Ngọc cũng thú vị lắm, anh cho biết: “Tôi mê dạy học, mê văn chương và cũng mê làm nghề y. Hồi xưa, đậu Tú Tài 2 xong (1962), tôi băn khoăn không biết nên học văn khoa, sư phạm hay y khoa... Ông Nguyễn Hiến Lê khuyên nên học y, vì ngành y có thể giúp đời cụ thể và nếu có tâm hồn, có năng khiếu thì làm nghề y cũng có thể viết văn và dạy học được. Tôi nghe lời”.

Từ quyển sách “Những tật bệnh thông thường trong lứa tuổi học trò” (1972), và nhất là “Viết cho các bà mẹ sinh con đầu lòng” (1974) đã tái bản rất nhiều lần, đến nay anh đã tung hoành khá nhiều thể loại. Về những năm tháng gần đây, anh đã chú tâm nghiên cứu về Phật học, về thiền.

Hôm kia, anh đã tặng tôi những đĩa VCD thu lại những buổi nói chuyện của anh với Phật tử, tôi ngạc nhiên quá. Có những vấn đề lâu nay đã đọc nhưng chỉ như ngọn gió thoáng qua, nay, nghe anh giải thích lại cảm thấy gần gũi, dễ hiểu. Ấy là do gì? Do am hiểu về y học, do suy ngẫm nhiều và có tâm hồn thơ nên những triết lý uyên thâm ấy đã được anh giải thích uyển chuyển, tươi mới hơn chăng?

Đọc những gì Đỗ Hồng Ngọc viết gần đây, theo tôi, đó là sự thông tuệ đã cô đọng, đã chắt lọc của một tâm hồn an lạc:

Lắng nghe hơi thở của mình

Mới hay hơi thở đã nghìn năm xưa...

Một hôm hơi thở tình cờ

Dính vào hạt bụi thành ra của mình

Của mình chẳng phải của mình

Thì ra hơi thở của nghìn năm sau...

Một trong bài thơ của anh, tôi thích “Ở Tuyền Lâm”. Chỉ 16 chữ nhưng đã là một “bonsai thơ”:

Nước xanh như ngọc

Sâu đến tận trời

Vốc lên một vốc

Ơi mùa xuân ơi

Lúc đọc, tôi lại nhớ đến 20 chữ trong bài thơ “Dục Bàn Thạch kính” (Tắm ở khe Bàn Thạch) của Cao Bá Quát:

Sáng lên Hoàng Sơn trông

Chiều xuống Bàn Thạch tắm

Nhặt hòn đá mỗi nơi

Núi sông không đầy nắm

(Hóa Dân dịch)

Từ sự đồng điệu ấy, ta lại hiểu thêm và “ngạc nhiên một cách thú vị” về cõi hồn, cõi thơ của Đỗ Hồng Ngọc.

Khi bàn về tác phẩm của anh, tất nhiên không thể bỏ qua những trang viết về chuyên môn của bác sĩ. Ở đây, anh thể hiện sự dí dỏm, đôi lúc ta tủm tỉm cười và dõi theo từng dòng: “Osho trong cuốn “Hành trình nội tại” từng nói: Con người khổ là do sử dụng cái đầu nhiều quá, suy nghĩ nhiều quá, nên chuyển hướng xuống sống bằng trái tim, sống bằng tình cảm, nhưng như vậy cũng vẫn còn khổ, cần chuyển xuống sống bằng cái... rốn thì sẽ hạnh phúc hơn! Ý ông muốn nói sống bằng rốn nghĩa là sống bằng hơi thở (thở bụng, đưa hơi xuống huyệt đan điền...) thì ta sẽ giải quyết được nhiều vấn đề căng thẳng trong đời sống. Nhưng theo tôi, chúng ta không chỉ dừng lại ở rốn mà nên xuống thấp hơn chút nữa, đến tận ruột già, vì nói cho cùng... hạnh phúc đến từ ruột già đó vậy!”.

Ấy là cái duyên của Đỗ Hồng Ngọc. Đọc tác phẩm anh còn là một cách thư giãn, như được trò chuyện với một người bạn gần gũi và thân mật.

Ai đó đã nói, “văn tức là người”, câu này hoàn toàn đúng với tính cách Đỗ Hồng Ngọc. Với tôi, anh là một nghệ sĩ tài hoa đúng nghĩa cao đẹp của từ này, chứ tôi hoàn toàn không hề thấy anh có dáng dấp gì gọi là “nghệ sĩ”. Đã “nghệ sĩ” ắt bê bối hình thức, nói năng bạt mạng, và đôi khi tính cách vượt qua cái ngưỡng bình thường. Không, anh không hề có những biểu hiện ấy, ở anh là một trí thức lịch lãm, chừng mực.

Trước đây, hơn mươi năm trước, tôi nhận xét: “Nhắc đến bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc, lập tức chúng ta nghĩ ngay đến một nhân vật khá đặc biệt: lãng tử và phiêu bồng trong thơ, dí dỏm và mạch lạc khi viết về y học, trầm mặc và sâu lắng trong tạp bút và thỉnh thoảng ông cũng ký họa chân dung bạn bè... Gặp ông, dù chỉ trong phút chốc tình cờ hoặc có hẹn trước, thế nào cũng thấy ông cười tươi và từ ánh mắt ấy, dường như luôn có sự quan tâm đến người đối diện. Ông không ồn ào và gần như ít la cà chốn đông người. Và cứ thế, lặng lẽ sống an nhiên và lao động hết mình, ông đã có nhiều tác phẩm quen thuộc với bạn đọc”.

Nay, bác sĩ, nhà văn Đỗ Hồng Ngọc vẫn là mẫu người ấy.

Há chẳng phải thêm điều khiến ta “ngạc nhiên một cách thú vị” về anh đấy ư?